ที่มา	คอลัมน์ สุวรรณภูมิในอาเซียน มติชนรายวัน
เผยแพร่	วันที่ 17 สิงหาคม 2560

ขอม เป็นคำภาษาไทย กลายจากภาษาเขมร ใช้เรียกกลุ่มคนพวกที่อยู่ตอนล่าง (ในไทย) บริเวณเป็นรัฐละโว้ (ลพบุรี) เมื่อเรือน พ.ศ. 1800 โดยไม่ระบุจำเพาะเผ่าพันธุ์ใด หลังจากนั้นอีกนานขอมจึงเลื่อนไปหมายถึงชาวเขมร (ในกัมพูชา)

ขอมเป็นชื่อทางวัฒนธรรม ดังนั้นไม่เป็นชื่อชนชาติหรือเชื้อชาติ จึงไม่มีชนชาติขอม หรือเชื้อชาติขอม ฉะนั้นใครๆ ก็เป็นขอมได้เมื่อยอมรับนับถือวัฒนธรรมขอม

ขอมเป็นใคร? มาจากไหน?

ขอม โดยทั่วไปหมายถึง 2 อย่าง ได้แก่ คนกลุ่มที่ถูกเรียกว่าชาวขอม และวัฒนธรรมชุดที่ถูกเรียกว่าวัฒนธรรมขอม ดังนี้

วัฒนธรรมขอม

หมายถึง ประเพณีพิธีกรรมทางศาสนาพราหมณ์และพุทธมหายาน, เทวรูป, ปราสาทหินและอิฐ, บารายหรือสระน้ำ, เมืองรูปสี่เหลี่ยม เป็นต้น รวมถึงอักษร เขมร, ภาษาเขมร, นุ่งโจงกระเบน, ตัดผมสั้นเกรียน, เคี้ยวหมาก ฯลฯ เหล่านี้ถือเป็นต้นทางสำคัญของวัฒนธรรมไทย

โดยรวมๆ แล้วไทยยกย่องนับถือวัฒนธรรมขอมเป็นของสูง และศักดิ์สิทธิ์ มีอิทธิปาฏิหาริย์ (เช่น อักษรขอมใช้ลงอักขระในพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ คนสมัยก่อนต้องเรียนรู้ “ขอมไทย” หมายถึง อักษรขอม ภาษาไทย แต่เพิ่งเลิกไปไม่ถึง 100 ปีมานี้)

พระเจ้าชัยวรรมันที่ 7 รูปสลักหินพบที่ปราสาทพิมาย ปัจจุบันอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิมาย (ภาพจากมติชนทีวี)

ขอม, ชาวขอม

หมายถึง คนในวัฒนธรรมขอม (ไม่มีชนชาติขอมหรือคนเชื้อชาติขอม) แต่มีความหมายต่างกัน 2 ระยะ ดังนี้

ช่วงแรก ขอมเป็นชื่อที่คนอื่นเรียก (ในที่นี้คือพวกไต-ไท) ไม่ใช่เรียกตัวเอง

หมายถึง คนในวัฒนธรรมขอมที่อยู่รัฐละโว้ (ลพบุรี) บริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยา โดยไม่ระบุชาติพันธุ์ จะเป็นใครก็ได้ถ้าอยู่สังกัดรัฐละโว้ในวัฒนธรรมขอม ถือเป็นขอมทั้งนั้น

หลังจากเมื่อมีรัฐอยุธยา คนพวกนี้กลายตัวเองเป็นคนไทย

ช่วงหลัง ขอม หมายถึง ชาวเขมรในกัมพูชาเท่านั้น แม้เปลี่ยนนับถือศาสนาพุทธเถรวาทก็ถูกคนอื่น (คือ ไทย) เรียกเป็นขอม แต่ชาวเขมรไม่เรียกตัวเองว่าขอม เพราะไม่เคยรู้จักขอม และภาษาเขมรไม่มีคำว่าขอม

[เคยมีผู้ใช้แนวคิดชาตินิยมคลั่งเชื้อชาติไทย ดูถูกเพื่อนบ้านโดยเฉพาะเขมร ว่าขอมไม่ใช่เขมร เป็นคนละชาติพันธุ์ เพราะยกย่องวัฒนธรรมขอม แต่เหยียดหยามเขมร]

ขอมละโว้กลายเป็นไทย โอนชื่อขอมไปเขมร

ก่อนมีคนไทยในลุ่มน้ำเจ้าพระยา คนไต-ไท (ตอนบน) เรียกชาวละโว้ว่าขอมโดยไม่เกี่ยวกับชาวเขมรในกัมพูชา

ส่วนในกัมพูชาไม่มีชื่อขอม ชาวเขมรยุคนั้นไม่รู้จักขอม ไม่เรียกตัวเองว่าขอม

หลังมีคนไทยลุ่มน้ำเจ้าพระยา ชาวขอมละโว้กลายตัวเองเป็นไทย เรียกตัวเองว่าไทย จึงโอนคำว่าขอมให้เขมรในกัมพูชา นับแต่นั้นก็เรียกเขมรว่าขอม

[เพิ่งพบหลักฐานเป็นลายลักษณ์อักษร ว่า คนกลุ่มหนึ่งบริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยาภาคกลาง เรียกตัวเองว่าไทย, คนไทย ราวหลัง พ.ศ.1800 (ก่อนหน้านั้นมีคนพูดตระกูลภาษาไต-ไท ไม่เรียกตัวเองว่าไทย, คนไทย แต่เรียกตามชื่อกลุ่มต่างๆ กัน เช่น ลื้อ, ลาว, จ้วง เป็นต้น)]

คำว่าขอม

ขอม ดั้งเดิมเริ่มแรกเป็นคำของคนในวัฒนธรรมลาว (หรือคนตระกูลไต-ไท ลุ่มน้ำโขง และสาละวิน) ใช้เรียกคนกลุ่มหนึ่งที่ชำนาญงานหิน ผู้ทรงภูมิรู้ทางศิลปวิทยาการ และมีบ้านเมืองใหญ่โตอยู่ดินแดนข้างล่างทางทิศใต้ลงไป หมายถึงบริเวณที่ราบลุ่มน้ำเจ้าพระยา ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่เมืองละโว้ (ลพบุรี)

ขอม พบคำนี้เก่าสุดเป็นภาษาไทย อักษรไทยในจารึกวัดศรีชุม (สุโขทัย) ทำขึ้นราวหลัง พ.ศ. 1800 แสดงว่ามีใช้เป็นที่รู้จักนานมากแล้วก่อนนั้น แต่ไม่เคยพบคำนี้ในกัมพูชา

หลังจากนั้นพบบ่อยๆ ในจารึกบริเวณบ้านเมืองลุ่มน้ำปิง วัง ยม น่าน เมื่ออ้างปีนักษัตรเทียบระหว่างแบบขอม (อยู่ทางใต้) กับแบบไต-ไท (อยู่ทางเหนือ) มีคำคล้องจองว่า “ขอมพิสัย ไทภาษา”

ผู้รู้ทางอักษรศาสตร์ อธิบายว่าขอมในภาษาไทย กลายคำจากภาษาเขมร ว่า กรฺอม (เพราะ กรฺ ออกเสียงได้เป็น ข) คนล้านนาแต่ก่อนออกเสียงว่า กล๋อม แปลว่า ต่ำ, ข้างล่าง หมายถึงคนกลุ่มที่มีหลักแหล่งอยู่ที่ราบลุ่มต่ำ

[ชาวกัมพูชาทุกวันนี้ เรียกคนที่ราบสูง บริเวณลุ่มน้ำมูล ทิวเขาพนมดงเร็ก ว่า แขฺมร์เลอ แปลว่า เขมรสูง เรียกคนที่ราบลุ่ม บริเวณโตนเลสาบ ว่า แขฺมร์กรฺอม แปลว่า เขมรต่ำ]

ปราสาทพิมาย อ.พิมาย จ.นครราชสีมา (ภาพจากเมืองพิมาย ของธิดา สาระยา สำนักพิมพ์เมืองโบราณ พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2535)

พิมาย เครือญาติรัฐละโว้-อโยธยา
เมืองบรรพชน ต้นตระกูลขอม

เมืองพิมาย อยู่ที่ราบสูง ลุ่มน้ำมูล เป็นถิ่นเดิมบรรพชนกษัตริย์กัมพูชา ที่สร้างนครวัด, นครธม และเป็นเครือญาติรัฐละโว้-อโยธยา (กรุงศรีอยุธยา) เลยถูกเหมารวมเป็นเมืองต้นตระกูลขอม มีความเป็นมาย่อๆ ดังนี้

1.คนที่ราบสูง (ไทย, ลาว) กับคนที่ราบลุ่ม (ไทย, กัมพูชา) ส่วนใหญ่เป็นคนพวกเดียวกัน ไปมาหาสู่เป็นเครือญาติชาติพันธุ์และชาติภาษา ไม่น้อยกว่า 3,000 ปีมาแล้ว